In Nederland ontbreekt, in tegenstelling tot sommige andere landen, de mogelijkheid voor de rechterlijke macht om wetten aan de Grondwet te toetsen. Er is geen zogenaamd constitutioneel hof. Heeft een Grondwet dan nog wel zin?
Theoretisch gezien dient de Eerste Kamer erop toe te zien dat wetsvoorstellen in lijn zijn met de Grondwet en andere wetten. Dit impliceert enige vorm van controle. Desondanks bestaat er ook fractiediscipline, wat twijfels kan opwerpen over de doeltreffendheid van deze controle in de praktijk.
Een constitutioneel hof zou een oplossing kunnen bieden, maar brengt tevens risico’s met zich mee. Zo’n hof zou aanzienlijke invloed krijgen op de politiek, en de benoeming van de hofleden kan vatbaar worden voor politieke manipulatie. Bovendien kan het leiden tot vertraging en onzekerheid wanneer belangrijke en controversiële wetten ter beoordeling aan het hof worden voorgelegd. Hierbij komt ook nog de verschuiving van democratische besluitvorming naar besluitvorming door rechters, wat ongewenst is.
Randvoorwaarden
Een toetsing aan de Grondwet is alleen van meerwaarde als de Grondwet daadwerkelijke bescherming biedt aan burgers. Dit is echter slechts beperkt het geval. De kracht van een Grondwet ligt in het beschermen van burgers tegen beslissingen die met een gewone meerderheid worden genomen. De grondrechten van het individu zouden alleen kunnen worden beperkt door een langdurig proces en met een gekwalificeerde meerderheid. Echter bevatten de meeste grondwetsartikelen in Hoofdstuk 1 (dat over grondrechten gaat) de clausule “behoudens de gevallen bij de wet bepaald.”
Bijvoorbeeld, Artikel 11 over lichamelijke integriteit luidt: “Eenieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op eerbiediging van zijn lichamelijke integriteit.”
Elke wet die wordt aangenomen met de helft plus één van de stemmen kan het grondwettelijke recht op lichamelijke integriteit tenietdoen. Dit betekent dat dit artikel, samen met vele andere die bedoeld zijn om grondrechten te beschermen, in werkelijkheid geen bescherming biedt.
Zolang de Grondwet op meerdere fronten faalt om daadwerkelijke bescherming aan ingezetenen te bieden, is een discussie over dit onderwerp niet relevant.
De LP heeft de volgende wensen:
- Een versterking van de grondrechten van burgers in de Grondwet alvorens de invoering van een constitutioneel hof te overwegen.
- Een onderzoek naar de mogelijkheid van een constitutioneel hof, waarbij met name wordt gekeken naar manieren om de nadelen hiervan zo veel mogelijk te minimaliseren.