Met enige regelmaat besteden de media aandacht aan protesterende klimaatactivisten die met hun acties aandacht proberen te krijgen voor klimaatverandering. Denk maar aan Extinction Rebellion (XR) die wekenlang de A12 blokkeerde. Of de klimaatactivisten van de organisatie ‘Just Stop Oil’ die erom bekend staan soep tegen kunstwerken te gooien en zich vervolgens vast te lijmen aan een muur om mensen te vertellen wat voor negatieve invloed de mens heeft op het klimaat. Is dat niet genoeg, dan maken ze er geen probleem van om, tot frustratie van de medeweggebruikers, zich aan de snelweg vast te lijmen om het verkeer te hinderen. In de media worden ze geprezen wegens hun moed en doorzettingsvermogen, maar wat voor een invloed hebben ze op de vrije samenleving, waarvan Libertariërs voorstander zijn? Vormen zij een gevaar voor de vrijheid?
Het collectivistische doel
Waarom zijn er voor hen geen andere en subtielere manieren om aandacht te vragen voor klimaatverandering? In hun apocalyptische visie op de wereld bevinden wij ons aan het einde der tijden. Volgens hen verandert het klimaat door menselijk toedoen, de natuur gaat kapot – de wereld staat in de fik. De overheid doet volgens hen te weinig om klimaatverandering tegen te gaan en het probleem zou zo dreigend zijn dat directe actie als zeer urgent wordt gezien. In elk doemscenario is er sprake van een zondebok die verantwoordelijk is voor het kwaad. Niet geheel verbazingwekkend wijst XR in een artikel naar het neoliberalisme en het kapitalisme, dat volgens hen wordt omschreven als ‘roof’ – kapitalisme of ‘ongebreideld’ kapitalisme.
Dat zij de term “ongebreideld kapitalisme” als synoniem hanteren voor de vrije markt, mag duidelijk zijn, maar hoe dit kapitalisme als fenomeen verantwoordelijk is voor klimaatverandering, onderbouwen ze niet. In plaats daarvan bekritiseren zij in feite de kwalen van het corporatisme: de versmelting van de overheid en (grote) bedrijven. Ze schrijven deze problemen vervolgens toe aan het kapitalisme. De klimaatorganisatie is van mening dat de overheid geen subsidies of belastingvoordelen aan vervuilende bedrijven mag verstrekken. Libertariërs zijn ook van mening dat het corporatisme problematisch is, omdat het niet de vrije markt bevoordeelt, maar juist monopolies en het etatisme (het geloof in de staat) vergroot. Om deze gevolgen van het corporatisme te ontwijken, begeven agoristen zich dan ook op de grijze en zwarte markt om zonder de overheid een vrije samenleving te realiseren.
Het Libertarisme en XR wijken sterk van elkaar af wanneer het aankomt op de oplossing van klimaatverandering. Geweld is daar een voorbeeld van. Op 9 mei 2023 werd er een aflevering van het programma ‘Nadia’ uitgezonden met als onderwerp: klimaatactivisme. De gasten van dit programma waren voornamelijk klimaatactivisten waarvan er twee lid waren van XR. Nadia vroeg aan één van hen of zij gewelddadiger actie zouden voeren als de verandering niet snel genoeg plaats zou vinden. Een klimaatactivist rechtvaardigde het gebruik van geweld door hardop te filosoferen over de definitie van geweld. Hierbij stelde hij de vraag of het kapot maken van een pijpleiding geweld is of dat juist niets doen geweld is wanneer daardoor honderden of miljoenen mensen doodgaan en lijden. Hier komt hun collectivistische aard naar boven. ‘The end justifies the means’ – het doel heiligt de middelen. In de geschiedenis zijn er tal van voorbeelden waarbij er gebruik is gemaakt van geweld voor ‘the common good’, meestal met verschrikkelijke gevolgen.
Het andere verschil heeft betrekking op de visie op de samenleving die zij erop nahouden. En hier is hun communistische grondfilosofie zichtbaar die zij aanhangen. Het is gebaseerd op ‘eerlijk delen en zorgen voor elkaar’. Klinkt als een romantische utopie. Maar is het vrijwillig? Dat wil ik graag in twijfel trekken. Wat wordt er bedoeld met eerlijk delen? Eerlijk voor wie en wie gaat dat bepalen? Hun antwoord daarop is dat mensen door middel van kleine en plaatselijke vergaderingen, bepalen hoe zij hun leven zullen inrichten. In de praktijk zien wij dat het “eerlijk delen” een centrale macht nodig heeft die de herverdeling forceert. Daar blijft het niet bij. Deze romantische gedachte heeft ook betrekking op privé-eigendom. Volgens de klimaatorganisatie vernielt dit “ongebreidelde kapitalisme” onze planeet. Dat moet weg. Het is daarom belangrijk dat wij allemaal de excessen van de consumentenmaatschappij de rug toekeren, omdat wij daar niet gelukkig van zouden worden. De massaproductie moet de hort op, omdat het spullen levert die wij eigenlijk niet nodig hebben en dit type productie gaat ten koste van arbeiders in lagelonenlanden. Soberder leven staat daar tegenover. Het is vereist dat mensen ‘gezamenlijk lijden voor de goede zaak’. Het is naar mijn mening vrij narcistisch om te stellen dat je voor andere mensen bepaalt waar zij wel en niet gelukkig van mogen worden.
Het kan zo zijn dat het een persoonlijke kwestie is dat je niet gelukkig wordt van het consumentisme en de producten zinloos vindt, maar om vervolgens andere mensen met de consequenties van jouw persoonlijke mening op te zadelen, heeft meer weg van een dictatoriale houding en gaat in tegen het zelfbeschikkingsrecht van het individu.
Het libertaire-agoristische tegengif
Als libertarisch-agorist kan ik mij gerust vinden in de plaatselijke en kleine vergaderingen die Extinction Rebellion nastreeft. Dat heeft meer weg van zelfbestuur en zelforganisatie, waar agoristen en ook libertariërs naar streven. Een beroep doen op de overheid met betrekking tot klimaatverandering zal enkel leiden tot meer dwang. Het is van belang dat aanpassing van consumptiegedrag en overleg daarover vrijwillig gebeurt. Je kan mensen niet dwingen om te participeren in dit soort overleg, en beter de optie openlaten dat zij de gemeenschap van hun keuze elders zullen vinden.
Libertariërs en zeker agoristen streven naar zelforganisatie. Deze kan betrekking hebben op lokale en regionale productie. De mensen komen uit eigen initiatief op de markt – de agora – om goederen en diensten aan te leveren. Bemoeienis van de overheid is niet nodig. Mensen beschikken over hun eigen leven en zij bepalen zelf waar zij hun geld aan besteden. Hierdoor worden er geen nodeloze belastingcenten in bedrijven gepompt die enkel de door staat gefinancierde monopolies mogelijk maken. Bovenal verlopen vrijwillige transacties geweldloos. De levensenergie van mensen hoeft niet opgeofferd te worden voor ‘the common good’. Het individu is soeverein.
Wees daarom bewust van de collectivistische wil die achter de rooskleurige en romantische woorden van de klimaatorganisaties schuilgaan. Er is geen sprake van vrijwilligheid in de visie van XR en ‘Just Stop Oil’. Zodra een groepering, die veel media-aandacht krijgt, eist dat mensen op een bepaalde manier moeten leven voor het collectief, dan zijn wij niet ver verwijderd van een nog groter wordende overheid die ons leven wil beheersen.
