Een libertair perspectief
Het libertarisme heeft geen pasklaar antwoord op abortus. Als abortus een vrije individuele keuze zou moeten zijn, maar als het ongeboren kind levensvatbaar is, is het dan een grove overschrijding van het non-agressieprincipe (NAP)? Daar kun je eindeloos over discussiëren. Een antwoord op die vraag is zeer persoonlijk. Dit artikel focust zich niet primair op de ethische aspecten van deze ingewikkelde discussie, maar beschouwt vooral de bemoeienis van de staat in deze delicate kwestie.
Binnen het libertarisme zijn er per stroming ook verschillende zienswijzen op abortus. Pro-life Minarchisten en Klassiek-Liberalen zullen abortus in de meeste gevallen beschouwen als ongeoorloofde levensbeëindiging van de allerkwetsbaarsten. Als er iets een grove schending van het NAP is, is dat het wel.
Een libertarisch/Anarchokapitalistisch pro-choice perspectief is dat het libertarisme uitgaat van non-interventie in andermans zaken en van bescherming van de soevereiniteit van het individu (de vrouw in dit geval).
Libertarische reactie op het terugdraaien van Roe vs Wade
Het Amerikaanse hooggerechtshof heeft op 24 juni in een historische uitspraak het landelijk recht op abortus afgeschaft door een streep te zetten door de uitspraak van 1973 in de zaak die bekend staat als Roe vs. Wade. Op die uitspraak was de Amerikaanse regelgeving voor abortus gebaseerd. Uitgangspunt daarbij was dat vrouwen het recht hebben te beslissen over hun eigen lichaam. De afzonderlijke staten mochten sindsdien abortus niet verbieden, als die wordt uitgevoerd voordat het ongeboren kind levensvatbaar is. Daarbij werd in het algemeen de grens van 22 tot 24 weken zwangerschap aangehouden. De uitspraak van 1973 werd nog eens door het hooggerechtshof bevestigd in 1992, in de zaak die bekend staat als Planned Parenthood v. Casey. Het hof heeft deze beide uitspraken nu verworpen.
De opperrechters hebben overigens niet gezegd dat abortus moord is, zoals de pro-lifebeweging graag wilde. Het hof heeft alleen bepaald dat er geen grondwettelijk recht op abortus bestaat. Afzonderlijke staten mogen beslissen of de ingreep wel of niet is toegestaan.
Strikt genomen is de uitspraak van de opperrechters gedaan op louter juridische gronden. De Amerikaanse grondwet biedt geen aanknopingspunten om er een recht op abortus in te lezen, is kort gezegd de redenering van de meerderheid van het hof. Maar met deze uitspraak zeggen de rechters niets over de vraag of het überhaupt geoorloofd is een zwangerschap om elke gewenste reden te beëindigen. Veelzeggend is dan ook de zinsnede in de uitspraak dat het tijd is om de grondwet in acht te nemen en de kwestie van abortus te verwijzen naar de gekozen volksvertegenwoordigers. Daarmee leggen de rechters de verdere vaststelling van de regels rond abortus terug bij de politiek. En dan vooral op het niveau van de staten, waar afzonderlijk wetgeving over dit onderwerp kan worden aangenomen.
De Libertarian Party in de VS kwam met een verhelderende reactie op deze uitspraak. Hun reactie is:
“Erkennend dat abortus een gevoelige kwestie is en dat alle mensen, voor of tegen, te goeder trouw zijn, zijn wij van mening dat de overheid buiten de zaak moet worden gehouden en de vraag aan iedereen persoonlijk moet worden overgelaten. Eenieder maakt een eigen gewetensvolle afweging.
Wij zijn van mening dat de meest effectieve manier om abortus te voorkomen, is door de vrije markt betere, niet door de overheid gecontroleerde alternatieven te laten creëren. We veroordelen door de staat gefinancierde en door de staat opgelegde abortussen. Het is bijzonder cru om iemand die gelooft dat abortus moord is, te dwingen de abortus van een ander te betalen.”
In Nederland wordt de behandeling via de zorgverzekering vergoed als de abortusbehandeling in een ziekenhuis wordt uitgevoerd. Als een vrouw ervoor kiest om een behandeling in een gespecialiseerde abortuskliniek te laten uitvoeren, dan wordt de behandeling volledig vergoed uit een subsidiepot (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ)). Zo’n 90% van de abortussen wordt in klinieken uitgevoerd en dus met belastinggeld betaald. Mensen die principieel tegen abortus zijn, betalen dus altijd mee aan een abortusbehandeling in Nederland. Hetzij via belastingen of via de zorgverzekering. Klanten van een verzekeringsmaatschappij die tegen abortus zijn, betalen in hun ogen mee aan moord. De overheid verplicht iedereen om belasting te betalen en verplicht iedereen om een zorgverzekering te nemen.
Sinds 2006 is het wel mogelijk dat zorgverzekeraars een aantal zaken niet hoeven te vergoeden als ze dat niet willen. Dit is wettelijk geregeld. Bij de komst van de basisverzekering is er een voorstel (amendement) goedgekeurd dat is ingediend door de SGP en ChristenUnie. Er is één zorgverzekering (Pro Life Zorgverzekeringen) die abortus en ook euthanasie niet vergoed. De overgrote meerderheid van de zorgverzekeringen vergoedt dat wel. Probleem met deze uitzondering en de overheidsbemoeienis met de zorg is dat deze uitzondering te allen tijde aangepast kan worden naar de heersende denkbeelden van het huidige moment.
In Nederland bepaalt de overheid uit welke verzekeraars we mogen kiezen, welke medicatie wordt vergoed (op de uitzondering na), hoe hoog het eigen risico is, etc. . De LP is dan ook voor een vrijere keuze in zorgverzekeraars en medicatie. En wil de gigantische regeldruk in de zorg afschaffen.
Gevaar van overheidsbemoeienis bij medische ingrepen
Ook de collectivisering van de zorg is een probleem. Er is niet één antwoord op ieders persoonlijke situatie en overtuigingen. Een verbod op abortus, regulering of legaal: het blijft overheidsbemoeienis bij zeer persoonlijke keuzes. Bij alle drie die opties komt er wetgeving. Die moet dan ook weer gehandhaafd worden. En kan te allen tijde aangepast worden naar de heersende denkbeelden in de politiek op enig moment. Door het in wetgeving te gieten wordt er bevestigd dat de Staat er überhaupt iets over te zeggen heeft. Abortus, maar ook andere (medische) ingrepen, zijn een delicate en persoonlijke kwestie. Er is geen standaardoplossing die voor iedereen passend is. Daarom zou ook niet alles in een wet gegoten moeten worden, zeker niet op medisch gebied. De medische wereld is sterk gereguleerd. Daarnaast leggen artsen een eed af (weliswaar met weinig juridische status). Moreel of immoreel handelen hoeft niet altijd in een wet gegoten te worden. Daarnaast heeft ook een arts het recht op zelfbeschikking. De overheid zou een arts er nooit toe mogen dwingen iets wel of niet te doen dat hij of zij niet met zijn of haar geweten kan verenigen. In de tijd dat kerken nog grote autoriteit hadden, wilden de mensen die autoriteit graag naar de “neutrale” overheid overhevelen. Dit heeft uiteindelijk geen oplossing gebracht, integendeel. Het libertarisme streeft ernaar de verantwoordelijkheid niet meer te delegeren en bij het individu te leggen.
Een algeheel verbod is in ieder geval nooit de oplossing. Zoals bij meer zaken (bijv. drugs, alcohol, tabak) levert iets de illegaliteit in drijven alleen maar onveiligere situaties op.
Hellend vlak
Het terugdraaien van Roe vs Wade is gedaan door het hoogste gerechtshof in de VS (Supreme Court). De uitspraak vernietigt het algehele recht op abortus. Staten mogen nu zelf de wetgeving bepalen. En handhaving gebeurt op een decentraler niveau. Vanuit libertarisch perspectief lijkt dit op het eerste oog pure winst. Het subsidiariteitsbeginsel (één van de grondbeginselen van het libertarisme) zegt: lokale autonomie boven federale bevoegdheid.
Toch is het de vraag of deze uitspraak van het Hof alleen maar positief te waarderen valt: de Supreme Court is immers een hevig gepolitiseerd orgaan. Overheden zullen altijd een manier vinden om persoonlijke kwesties als abortus, homohuwelijk of drugs, te misbruiken voor eigen gewin. Deze kwesties kunnen het beste uit handen van een overheid worden geslagen.
De vraag is of dit soort persoonlijke zaken door een overheid moeten worden beslist. Gaat er straks ook worden gesleuteld aan andere persoonlijke zaken, waar aantoonbaar geen schade aan een ander wordt berokkend, zoals het homohuwelijk of zelfs seks tussen mensen van hetzelfde geslacht?
In reactie op de uitspraak schreef Clarence Thomas, al drie decennia veruit het meest conservatieve lid van de Supreme Court, dat hij behalve Roe v. Wade nog meer baanbrekende arresten wil terugdraaien, zoals Griswold v. Connecticut (1965), Lawrence v. Texas (2003) en Obergefell v. Hodges (2015). Die legaliseerden respectievelijk het gebruik van anticonceptiemiddelen, het geslachtsverkeer tussen instemmende volwassenen van dezelfde sekse en het homohuwelijk.
Niet naar de politiek kijken voor antwoorden
De foto bovenaan dit artikel laat zien dat politici altijd dit soort kwesties misbruiken voor politiek gewin. De hypocrisie druipt van de tweet af. Canada toonde zich tijdens COVID, onder leiding van Trudeau, als een autoritair land. Een land dat geweld, dwang en drang toepaste op de eigen bevolking. Tot op de dag van vandaag gelden er stengere regels voor mensen die er niet voor kiezen zich te laten vaccineren (o.a. een quarantaine van 14 dagen (!) bij terugkomst uit het buitenland). Het gaat hier niet om het verschil tussen de impact van de medische ingreep/maatregel (prik, mondkap versus abortus). Wel is duidelijk dat enige vorm van dwang, drang of het de illegaliteit in drijven, een hellend vlak is.
Het is selectieve verontwaardiging dat bepaalde personen en politici die voor verplichte vaccinaties zijn en ongevaccineerden het leven zuur maken, nu wel in koor roepen dat ‘vrouwen baas over hun eigen lijf zijn en dat geen overheid zich daar mee mag bemoeien.’ Andersom geldt het ook. Voornamelijk ‘rechts’, conservatief en/of Republikeinen die roepen ‘mijn lichaam, mijn keuze!’ als het over vaccinaties, mondkapjes en COVID-overheidsmaatregelen gaat, maar nu wel willen voorschrijven dat vrouwen niet over hun eigen lichaam mogen beslissen door wel of geen abortus te plegen. Dit laat zien dat een overheid het probleem is, en niet de oplossing. Vrije individuele afwegingen lijkt een betere oplossing bij dit soort morele kwesties. Niet een politieke stroming die voorschrijft wat anderen wel en niet mogen doen. Dat geldt zowel voor ‘links’ als ‘rechts’.
Op nationaal of regionaal niveau zaken als abortus van bovenaf regelen zorgt voor een onnodige tweedeling. En bedenk, voer je decentralisatie ver door, dan kom je uiteindelijk bij de moeder terecht.
Conclusie
Dit artikel gaat niet heel diep in op de moraliteit van wel of geen abortus. Het punt is dat niets of niemand een individu die moraliteit mag voorschrijven. Geen politieke partij, geen kerk, geen overheid!
Een concrete denkrichting kan zijn om helemaal geen regulering en/of wetgeving rond abortus te hebben. Als iets niet in wet-en-regelgeving wordt vastgelegd is het niet per se illegaal of legaal.
Het libertarisme hoeft geen pasklaar antwoord te hebben op de kwestie “abortus”, al is het uitgangspunt om morele keuzes niet van overheidswege op te leggen beslist libertarisch. En tegenstanders niet dwingen mee te betalen aan abortus, via de verzekering of belasting, aan wat in hun ogen moord is.
Anderen een morele wil opleggen door een delicate medische ingreep te verbieden kan gezien worden als een vrijheidsbeperking. De morele keuze wordt dan voor ieder individu gemaakt door de overheid. De ‘reguliere’ politieke stromingen bieden geen uitkomst. Misschien zijn we het vergeten de laatste tijd, met vrijheidsbeperkingen van ‘links’ (lockdowns, mondkap, dwang en drang bij vaccinatie, klimaatalarmisme). Maar rechts/conservatief is er ook op uit om vrijheden te beperken. De uitspraken van de conservatieve hoogste rechter Clarence Thomas (Supreme Court) om nu ook te kijken of seks tussen hetzelfde geslacht, anticonceptiemiddelen of het homohuwelijk te verbieden/geen recht meer te laten zijn, zijn daar een bewijs van.
In Nederland is geen grote discussie over abortusregels gaande. Onlangs is wel de bedenktijd van vijf dagen bij abortus afgeschaft. De situatie in de VS krijgt wel aandacht.
Voetnoten:
Pro Life heeft een onderscheidende zorgverzekering – Pro Life
Zorg voor Zorg – StemLP
Tot hoeveel weken kan ik een abortus laten uitvoeren? | Rijksoverheid.nl
Conservatieve agenda stopt voor Clarence Thomas niet bij abortusban | De Tijd
Nederlandse artseneed (inclusief Eed van Hippocrates / Verklaring van Genève) (lumc.nl)
The Right to Abortion: A Libertarian Defense | Facebook
Libertarians for Life Homepage (archive.org)
