De LP heeft een nieuw burgerinitiatief opgetuigd: “Red de spaarders, niet de bankiers”.
Wij hebben, in samenwerking met schrijver en journalist Arno Wellens, dit burgerinitiatief in het leven geroepen om te voorkomen dat Nederland straks mee moet betalen aan een Europese financiële ‘achtervang’ voor banken.
Een achtervang die de kosten van failliete banken moet bekostigen. Als wij 40.000 handtekeningen verzamelen komt ons initiatief op de agenda van de Tweede Kamer, wordt erover gedebatteerd en kunnen we met de betrokken bewindspersonen hierover van gedachten wisselen. Ons burgerinitiatief kan getekend worden op: BarstMaar.eu
Wat houdt ons ons burgerinitiatief precies in?
Uit documentatie van de Europese Commissie (EC), ‘Towards the completion of the Banking Union’, COM/2015/0587, blijkt dat er stemmen opgaan om een ‘Single Resolution Mechanism’ in te voeren, een Europese Gemeenschappelijke Achtervang. Dat betekent dat als een bank uit het ene land dat deelneemt aan de euro failliet gaat, belastingbetalers in andere landen mogen betalen. Uit de genoemde documentatie (hoofdstuk 3) staat dat schulden ‘gemutualiseerd’ mogen worden: eurolanden gaan elkaars schulden dus overnemen, zodat een individueel euroland niet failliet kan gaan.
Ah, Europese solidariteit dus, wat kan daar nu verkeerd aan zijn?
Er zijn drie problemen. Ten eerste is wat de regering hier doet illegaal, in het Verdrag van Maastricht – ter invoering van de euro – staat letterlijk dat het ene land niet op hoeft te draaien voor de schulden van een ander. Enkel onder die voorwaarde heeft het Nederlandse parlement toen ingestemd met een Europese eenheidsmunt: je hoeft straks niet meer te wisselen als je op vakantie naar Griekenland gaat maar dat betekent niet dat je ooit moet bloeden voor de problemen die daar bij de banken spelen. Dat principe is met de Griekse reddingen al gebroken en dat gaan we dus vaker zien.
Ten tweede is het economisch schadelijk, het veroorzaakt moral hazard of moreel gevaar, een bekende term uit de economie. Als een bankier weet dat hij wel door de overheid wordt gered als een riskante maar mogelijk winstgevende transactie fout gaat, dan gaat hij juist buitensporig veel risico nemen. Een gezond bankwezen is er een waarin bankiers wel bonussen mogen verdienen – als ze het goed doen, maar waarin ze dondersgoed weten dat de overheid ze laat vallen als een baksteen als het fout gaat. Dat houdt bankiers scherp en zo vermijden ze risico’s, financiële vangnetten maakt ze lui en onvoorzichtig.
Ten derde willen Nederlanders dit niet. Zoekt u in uw kring, op de sportclub, bij een verjaardag of op het werk, eens naar mensen die graag Italiaanse banken willen redden met Nederlands belastinggeld. Niemand wil de BTW op babyvoeding in Nederland omhoog gooien, zodat we de bank van Berlusconi kunnen redden. Mocht u toch zo’n eenhoorn tegenkomen, brengt u ons dan daarmee in contact?
Hoe weet je nou zo zeker dat de Nederlander dit niet wil, de regering voert toch gewoon het beleid uit waar de verkiezingen mee zijn gewonnen?
Dat is niet waar. In het regeerakkoord staat heel duidelijk (pagina 52) dat de Europese nobailout clausule – het principe dat landen en banken hun eigen broek moeten ophouden – ‘geloofwaardig hersteld’ moet worden. Het instellen van een Gemeenschappelijke Achtervang, zoals de Europese Commissie dat graag wil, staat daar haaks op. Gesprekken met insiders in het Haagse geven de indruk dat veel Nederlandse politici dit helemaal niet willen, banken redden zorgt immers voor moral hazard.
Het is hoogstwaarschijnlijk zo dat Nederland toch toegeeft – Arno Wellens over Kabinet Rutte-III
Het is hoogstwaarschijnlijk zo dat Nederland toch toegeeft, omdat Mark Rutte onder druk is gezet door Macron en Merkel. Het lijkt erop dat Rutte is gezwicht. Op 2 juli 2018 presenteerde Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok een brief aan de Kamer, waarin hij terugblikte op de Europese top van de maand ervoor. In die brief (kamerstuk 21 501-20) staat letterlijk dat er ‘consensus’ is onder de lidstaten over de Gemeenschappelijke Achtervang. Het feit dat regeringsleiders ‘consensus’ hebben bereikt, laat de mogelijkheid open dat Rutte heeft tegengesputterd. Maar uiteindelijk gaat het om het resultaat, Nederland heeft zich er kennelijk bij neergelegd en dat botst met de afspraken in het regeerakkoord.
Hoeveel gaat dit grapje ons kosten, is er een maximum gesteld aan wat Nederland gaat bijdragen?
Nee, het is een blanco cheque, Nederland verkwanselt hiermee het recht om over het eigen geld te beschikken. In de brief van Blok staat dat het ESM de achtervang moet worden voor bancaire faillissementen. Het ESM, het Europees Stabiliteits Mechanisme, is in 2012 opgericht om de eurocrisis te bestrijden. Het ESM heeft op papier een eigen vermogen van € 80 miljard en een balanstotaal van € 700 miljard. Dat verschil ontstaat omdat het ESM zelf geld mag lenen bij rijke landen zoals China en de Golfstaten. Het opgetelde bedrag wordt vervolgens uitgeleend aan landen als Griekenland. Het gevaar is natuurlijk levensgroot aanwezig dat bijvoorbeeld Griekenland het ESM niet kan betalen, waarna dat ESM China zijn geld niet kan teruggeven. Wat gebeurt er dan? Artikel 9.3 vertelt het:
‘ESM Members hereby irrevocably and unconditionally undertake to pay on demand any capital call made on them by the Managing Director pursuant to this paragraph, such demand to be paid within seven days of receipt.’
Dan mag de directeur een land naar eigen inzicht aanwijzen, zoals Nederland, en die dwingen om binnen zeven dagen de miljarden te storten die nodig zijn om de gaten van het andere euroland te dichten. De directeur is overigens een Duitse ambtenaar genaamd Klaus Regling. Hij staat boven de wet. Het ESM-verdrag regelt dat ook de politie zijn kantoor niet mag betreden, hij is op elke manier onschendbaar en hij hoeft aan niemand verantwoording af te leggen. Het is voor journalisten ook onmogelijk om hem een gewone vraag te stellen. Juist omdat hij zo machtig is, zijn landen als China bereid om weer geld aan Griekenland uit te lenen, als er iets gebeurt betaalt Nederland wel. Of Nederland daar straks wel zin in heeft is irrelevant geworden dankzij het ESM, want de Nederlandse regering gaat daar niet meer over. Binnen zeven dagen moeten we elk bedrag betalen dat Regling nodig heeft.
Weten we dan wel hoeveel Nederland in het verleden heeft stukgeslagen aan Europese solidariteit?
Dat zijn twee vragen: wat is er gestort en hoeveel komt daarvan terug. De eerste is makkelijk te beantwoorden. Er zijn drie kanalen via welke Nederland geld stort. Er zijn verdragen, zoals het genoemde ESM-verdrag, die Nederland verplichten te betalen. Uit de Miljoenennota mogen we opmaken dat Nederland via acht instanties, zoals het ESM en het IMF, zich garant heeft gesteld voor een bedrag van € 153,7 miljard.
Dan is er een het bekende opkoopprogramma van de Europese Centrale Bank, de ECB. Het geld daarvoor is gebruikt om schuldbewijzen van landen als Italië te kopen. Die landen zijn failliet en zonder ECB zou niemand die obligaties willen hebben. Het feit dat de ECB ze opkoopt, betekent dat ze voor veel te hoge waarden in de boeken van de ECB staan. De aandelen van centrale banken zijn in handen van overheden, die delen daarom in eventuele verliezen en overheden brengen die weer in rekening bij de eigen burger, u dus. Nederland bezit 4 procent van de ECB en het opkoopprogramma bedraagt nu afgerond € 2,5 duizend miljard. Nederland staat dus voor € 100 miljard aan de lat. Tot slot is er nog het zogeheten Target2-saldo, het tekort dat landen als Italië en Griekenland hebben bij dit systeem voor Europees interbancair betaalverkeer. Zodra mensen in Zuid-Europa geld krijgen – salaris, een erfenis – dan weten ze niet hoe snel ze het naar het veilige Noorden moeten overstorten. Zuid-Europese landen hebben daarom stelselmatig een tekort op hun Target2-rekening waarvan niet valt in te zien hoe ze dat ooit gaan aflossen. Het tekort van Italië staat nu op € 385 miljard, maar Nederland heeft juist een tegoed van € 119 miljard. Opgeteld is de steun van Nederland via directe hulp, de ECB en Target2 € 372,7 miljard, oftewel € 46.587,50 per werkende Nederlander.
Daarvan is niet alles ook meteen weg maar het ziet er niet goed uit. Zo heeft Griekenland meer dan € 200 miljard gekregen en daarvan is € 41,2 miljard in een potje gestoken om daar banken te redden: een hachelijke onderneming, dat moge duidelijk zijn. Dit potje heet Hellenic Financial Stability Fund en het publiceert zijn eigen jaarrekening. Daaruit blijkt dat het fonds een verlies heeft gemaakt van € 35,6 miljard, vier vijfde van dat geld is dus weg. Bij het opkoopprogramma zijn ook obligaties van gezonde landen meegenomen, zoals Finland, dat geld komt dus wel terug. Daarom is het moeilijk om uit te rekenen wat er precies terugkomt.
Als we aannemen dat de helft van al het geld terugkomt, dan heeft de eurocrisis elke werkende Nederlander tot nu toe € 23.000 gekost.
Over een dergelijk plan zal wel stevig gedebatteerd zijn in de Kamer?
Nee dus, wat ons verbaast. Op 18 december vroeg Kamerlid Martin van Rooijen van 50Plus een debat aan over de Eurozonebegroting, waar het bankenplan onder valt. Minister van Financiën Wopke Hoekstra gaf aan dat hij dat niet nodig vond. Aangezien daar in Brussel nog over wordt gesproken, leek het hem niet opportuun om daar in de openbaarheid in de Kamer over te praten. In het jargon noemt men dan dat Rutte naar Brussel gaat, in het geheim onderhandelt en zo toch veel kastanjes voor Nederland uit het voor kan slepen. Voor een buitenstaander is dat niet te controleren, wat Rutte dan heeft binnengehaald en waar hij heeft toegegeven. Wat we wel weten is dat Nederland akkoord is gegaan met een Gemeenschappelijke Achtervang, dat is een enorme concessie.
In de kern gaat dit burgerinitiatief erom dat Van Rooijen zijn debat krijgt en dan niet omdat we Van Rooijen noodzakelijkerwijs zo fantastisch vinden: hij had hier een punt. Een vergroting van het takenpakket van het ESM, in combinatie met de absurde hoeveelheid macht waarover dit fonds beschikt, betekent onvermijdelijk dat Nederland nog meer gaat betalen. Als we 40.000 handtekeningen hebben kunnen we de Kamer vragen om het onderwerp te bespreken, met als voorwaarde dat het niet al besproken is. Omdat het verzoek van Van Rooijen is weggewuifd wordt er aan deze eis voldaan.
Wie profiteert er eigenlijk van zo’n gemeenschappelijke achtervang?
De aandeelhouders van banken. Als een bank failliet gaat en zo meer schade veroorzaakt dan de bank aan eigen vermogen heeft, dan moeten de crediteuren van de bank teleurgesteld worden. De houders van obligaties van banken zijn vaak andere banken en financiële partijen zoals pensioenfondsen. Bij de ziekste banken van Europa – zoals Deutsche Bank en Unicredit – zijn de aandeelhouders vaak specifieke miljardairs. In Nederland is het aandeelhouderschap over bijvoorbeeld ING heel erg versnipperd, maar in Zuid-Europa zijn er heel veel Dirk Scheringa’s die veel aandelen in banken bezitten, Silvio Berlusconi is wellicht de bekendste. Verder valt het op dat de overheden van de Golfstaten zich hebben ingekocht in zieke Europese banken. Zo is de grootste aandeelhouder van Unicredit Aabar, een fonds van de Emir van Abu Dhabi, een van de zeven Verenigde Arabische Emiraten. De grootste aandeelhouder van Deutsche Bank is de familie van Sjeik Al-Thani, het Koninklijk Huis van Qatar. Ze doen dat via een rare constructie die over twee belastingparadijzen loopt. Een andere belangrijke financier van Italiaanse banken is de Franse familie Bolloré, wiens vermogen door Forbes op € 6 miljard wordt geschat. Allemaal leuk en aardig en het is ze gegund, maar ze moeten hun eigen banken maar in leven houden, daar is Nederlands belastinggeld niet voor bedoeld.
Is het niet zo dat je banken beter wel kunt redden omdat je anders niet meer kunt pinnen?
Dat is een drogreden, eentje die een bank in nood zeker zo zal verspreiden. Als een bank failliet gaat, dan kan de overheid de afdeling die de pinautomaten beheert, nationaliseren. U kunt dan nog steeds een sneetje wit afrekenen. Als een bank veel meer schulden dan bezittingen heeft, dan moeten meerdere schuldeisers een verlies nemen. Bij het faillissement van elk ander bedrijf gebeurt dat ook zo. Waar het hier om gaat, is dat die schuldeisers – vaak vermogende individuen en institutionele beleggers – geen zin hebben om een verlies te slikken. Als een Italiaanse bank failliet gaat, dan is het voor deze partijen te hopen dat de lokale overheid bijspringt en de kosten op zich neemt. Nu zitten veel Zuid-Europese landen zelf in de problemen, Italië ook, waardoor het onwaarschijnlijk is dat de overheid daar veel kan bijdragen. Daarom lobbyen financiële partijen voor wetgeving die regelt dat andere landen dan die waar de zwakke banken staan, een deel van de kosten op zich gaan nemen. Dat is waar deze discussie over gaat; hoe splitsen we de Nederlandse belastingbetaler de kosten van het faillissement van een Italiaanse bank in de maag.
Overigens hadden de Scandinavische landen dertig jaar geleden ook een bankencrisis, net als veel eurolanden nu. De overheden grepen hard in; banken werden niet zomaar gered en veel hebben het ook niet overleefd. Er volgde een recessie die een jaar duurde, maar de landen kwamen er daarna sterker uit. Omdat de rot meteen uit het systeem was gehaald, keerde het vertrouwen snel terug en herstelde de economie en de banken zich juist. Landen als Noorwegen en Denemarken kwamen dus sneller uit de crisis. Daarna bleven de bankiers daar uit de buurt van complexe Amerikaanse vastgoedproducten en schuldpapier van de Grieken en daarom hadden ze helemaal geen last van de val van Lehman Brothers en de eurocrisis.
De les is dus dat een bancair faillissement snel afgewikkeld moet worden en dat de kosten gedragen moeten worden door de partijen die voor het falen verantwoordelijk zijn. Dan volgt er al snel herstel en de bankiers leren hun lessen. Wat de EU met de Gemeenschappelijke Achtervang doet is iets heel anders; kosten worden juist uitgesmeerd naar partijen die er niets mee te maken hebben, zoals de Nederlandse belastingbetaler. Dat is dus onverstandig.
Als banken redden zo onverstandig is, waarom willen Europese regeringen en de Europese commissie dit dan?
Het is te begrijpen dat arme landen als Griekenland en Italië voorstander zijn van een gemeenschappelijke achtervang. Nederland heeft ook een bankencrisis gehad maar de kosten daarvan zijn volledig voor rekening van de Nederlandse belastingbetaler gekomen. Toen ABN Amro en ING gered moesten worden, kwam er geen Europese hulp. Als Nederland zich vervolgens bereid verklaart om mee te doen met een gemeenschappelijk fonds, dan is dat dus een transfer van geld van Nederland naar andere landen. Dat die andere landen daar voorstander van zijn is te begrijpen, maar het zit dieper.
Veel zwakke landen, zoals Griekenland, hebben veel te snel de euro gekregen. Die munt is niet geschikt voor de zwakke economieën van mediterrane landen en dat is ook een belangrijke reden waarom ze nu in de problemen zitten. Het gemeenschappelijk oplossen van die problemen is dus ook een manier om de eurozone bij elkaar te houden; anders zou die uit elkaar kunnen vallen.
Als Rutte in Brussel is om te praten over een bankenreddingsfonds, dan doet hij dat met andere regeringsleiders en de Europese commissie. Omdat de helft van die landen failliet is en inmiddels zelfs Duitsland tot de probleemlanden gerekend mag worden, gegeven de situatie bij Deutsche Bank, is de helft van de andere regering er voorstander van dat Nederland meer gaat betalen.
De Europese Commissie wil de boel bij elkaar houden en deelt die mening ook. Er zijn wel andere landen die vinden dat je de begroting op orde moet houden, die Nederland steunen. Dat zijn landen als Slowakije en Estland, die helpen Rutte nog een beetje. Aan de andere kant wordt hij onder druk gezet Macron, Merkel en Juncker om toch vooral wel de pinpas van Nederland in Brussel achter te laten. Onder die omstandigheden is het goed voor te stellen dat hij bezwijkt onder de druk en toegeeft. Hier moet volgens ons dus een uitvoerig debat over worden gevoerd.
Wie zijn hier eigenlijk de initiatiefnemers van?
Robert Valentine is voorzitter van de Libertarische Partij van Nederland. De LP streeft naar een kleinere overheid die minder belasting heft. Naar de mening van deze partij is het zowel efficiënt als rechtvaardig als mensen zoveel mogelijk over hun eigen verdiende geld mogen beschikken. De gemeenschappelijke achtervang botst met dat principe, reden voor de LP om er kritisch over te zijn. Arno Wellens is financieel journalist en schreef Het Euro Evangelie, over de problemen die voortvloeien uit te snelle Europese integratie.
Ik vind jullie vervelende mensen en ik geloof er niks van. Wat nu?
Dat kan natuurlijk. Mocht u twijfelen aan de feiten en de cijfers, neem dan contact op en u krijgt zoveel onderbouwing als u wilt. Twijfelen is een gezonde emotie maar in deze heeft het niet veel zin, alles wat hierboven staat klopt namelijk. U bent toch altijd welkom om uw vragen te stellen. Neemt u dan ook die eenhoorn mee die wel graag de bank van Berlusconi wil redden? U klinkt als iemand die er een kent. Natuurlijk kunt u ook een ingezonden brief naar uw kwaliteitskrant naar keuze sturen en dit initiatief de grond in bekritiseren. Daar houdt het allemaal wel zo’n beetje op.
Wat gebeurt er verder? Kan ik nog iets bijdragen?
Zodra we 40.000 handtekeningen hebben presenteren we die aan de Kamer. De Kiescommissie zal dan een steekproef houden en u vragen of u ook echt hebt getekend, vandaar dat we u om uw gegeven vragen. Na deze steekproef worden de adresgegevens vernietigd en tot die tijd zullen ze nergens voor worden gebruikt. Daarna zal de Kamer over het onderwerp debatteren, waarbij het in de verwachting ligt dat de initiatiefnemers met de desbetreffende bewindspersonen erover van gedachten mogen wisselen. Wat daar de uitkomst van zal zijn is niet te voorspellen, hopelijk volgt er een goed debat waarbij hier nog eens goed over wordt nagedacht. Eigenlijk hopen we dat we het debat kunnen vlottrekken en dat Nederland besluit niet mee te doen met de Gemeenschappelijke Achtervang van de EU.
Via deze link kunt u een gesprek in ‘Café Weltschmerz’ zien tussen Arno Wellens en Sven Hulleman over dit burgerinitiatief:
